BEST OF #32: Religion

Για μια ακόμη φορά, ανέλαβα αυτή τη στήλη χωρίς να έχω ιδέα περί τίνος να γράψω. Οι πρώτες μου απόπειρες (συγγραφείς, εξώφυλλα, χαρακτήρες) έφτασαν σε αδιέξοδο, μιας και, σε καθεμιά από αυτές, θεωρούσα ότι δεν ήμουν ο καταλληλότερος να αποφασίσει τα καλύτερα και να τα βάλει και σε σειρά.

Αποφάσισα, λοιπόν – αντί να το παίξω safe – να αναλάβω ένα θέμα, για το οποίο θεωρούσα τον εαυτό μου εντελώς ακατάλληλο! Το θέμα αυτό είναι η θρησκεία και τα comics που έχουν μια στενή σχέση με αυτή. Και, προς έκπληξή μου, διαπίστωσα πως η βιβλιοθήκη μου είναι γεμάτη από δαύτα! Comics που παρωδούν οτιδήποτε έχει φωτοστέφανο, graphic novels που προσπαθούν να κατανοήσουν τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, αυτοβιογραφικές ιστορίες που παρουσιάζουν τη θρησκοληψία υπεύθυνη για κάθε είδους ψύχωση, σειρές με πρωταγωνιστές αγγέλους και δαίμονες, αλληγορικές ιστορίες που δεν είναι αυτό που φαίνονται – ακόμη και προπαγανδιστικές εκδόσεις με υπέροχο σχέδιο, όλα ήταν εκεί. Απλά, μακριά το ένα από το άλλο, για να με εμποδίσουν να φτάσω σε αυτή την επιφοίτηση πριν από την κατάλληλη στιγμή.

Φυσικά, δεν ανακάλυψα και κάτι κοσμογονικό. Εκατοντάδες comics έχουν δανειστεί πρόσωπα και καταστάσεις από κάθε θρησκεία (ακόμη και μυθικούς θεούς που έγιναν superheroes έχουμε δει), ενώ δαίμονες και άγγελοι έχουν περάσει από δεκάδες τίτλους – από το HELLBLAZER μέχρι και το SPAWN. Εγώ, όμως, δεν αρκέστηκα στην επιφανειακή σχέση ενός comic με τα θεία και δε θα δείτε κανένα από τα παραπάνω παραδείγματα παρακάτω. Έψαξα κι άλλο και σας παρουσιάζω τις (κατά τη γνώμη μου) πιο καλές σχετικές με τη θρησκεία ιστορίες που έχω διαβάσει.

Κάντε το σταυρό σας, λοιπόν, και συνεχίστε με δική σας ευθύνη!

10. BATTLE POPE
Writer: Robert Kirkman
Artist: Tony Moore
Publication Date: 2000
Funk-O-Tron (Reprinted by Image)

To πρώτο comic με έντονο θρησκευτικό στοιχείο που συναντάμε σε αυτή τη λίστα είναι και το πιο βλάσφημο! Εκτός, βέβαια, αν μπορείτε να βρείτε κάποιον καλύτερο ορισμό από το “βλάσφημο” για ένα comic, στο οποίο πρωταγωνιστεί ένας Πάπας με υπερδυνάμεις και άσωτη (πραγματικά άσωτη!) ζωή, ένας Χριστός με IQ χαρτοπετσέτας και η μητέρα του – ή, καλύτερα, το τεράστιο σουτιέν της μητέρας του και ο πλούσιος εσωτερικός του κόσμος. Ο Battle Pope δέχεται – ως sidekick – το Χριστό, προκειμένου να σώσει τον St. Michael και τον κόσμο μας από τους δαίμονες που ο εκδικητικός Θεός εξαπέλυσε εναντίον του, σε ένα comic έντονα χιουμοριστικό.

Το χιούμορ αυτό προκύπτει κυρίως από τη συμπεριφορά και την εμφάνιση όλων αυτών των θρησκευτικών χαρακτήρων. Ο Robert Kirkman (THE WALKING DEAD) φαίνεται πως διαπίστωσε ότι, εφόσον ξεκίνησε ένα τέτοιο comic, οι πιθανότητές του να καεί στην Κόλαση είναι τεράστιες. Έτσι, δεν τον απασχολεί η μοίρα του μετά θάνατον και σαρκάζει (καθόλου διακριτικά) το θρησκόληπτο αίσθημα κάθε αναγνώστη, με σκηνές που του μένουν βαθιά χαραγμένες, ακόμη και μετά από εξομολόγηση. Το συνιστώ μόνο σε όσους θεωρούν πως το χιούμορ δεν πρέπει να έχει όρια. Αν είστε ένας από αυτούς, μπορείτε να αναζητήσετε τις έγχρωμες επανεκδόσεις της Image.

9. THE WOLVERTON BIBLE
Artist: Basil Wolverton
Publication Date: 2008
Fantagraphics

Κι από το πιο βλάσφημο της λίστας στο πιο προπαγανδιστικό! Το διάστημα 1952-1974, ο θρυλικός Basil Wolverton (MAD MAGAZINE, CULTURE CORNER) ανέλαβε να εικονογραφήσει αποσπάσματα της Βίβλου για την Worldwide Church Of God, προκειμένου να φέρει νέους ανθρώπους στο δρόμο του Θεού. Μερικές δεκαετίες αργότερα, η Fantagraphics, σε συνεργασία με το γιο του καλλιτέχνη, Monte, συγκέντρωσε αυτές τις εικονογραφήσεις και τις παρουσίασε με τα ανάλογα κείμενα, αλλά και πλούσιο σχολιασμό.

Από τη συγκεκριμένη κυκλοφορία έχετε να αναμένετε πρωτίστως κατήχηση. Άλλωστε, τα κείμενα της Βίβλου βρίσκονται εδώ αυτούσια. Συνοδεύονται, όμως, από εξαιρετικά σχέδια που θα αυξήσουν κατακόρυφα το χρόνο ανάγνωσης, ακόμη κι αν δε σκοπεύετε να διαβάσετε έστω ένα εδάφιο! Το σχέδιο του Wolverton έχει γίνει γνωστό για την γκροτέσκα ή τη χιουμοριστική πλευρά του. Στη συγκεκριμένη έκδοση, όμως, θα δείτε την επική – και, πιστέψτε με, πιο επική δε γίνεται!

8. BINKY BROWN MEETS THE HOLY VIRGIN MARY
Writer/Artist: Justin Greene
Publication Date: 1974
Last Gasp (Reprinted by McSweeney’s)

Δεν είναι λίγες οι φορές που το θρησκευτικό στοιχείο πρωταγωνιστεί σε ένα αυτοβιογραφικό comic. Συνήθως (όπως στο γνωστότερο ίσως comic του είδους, το BLANKETS), η θρησκεία και κυρίως οι αντιλήψεις των πιστών αποτελούν ένα είδος φυλακής για τους πρωταγωνιστές, από την οποία πρέπει να ξεφύγουν.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει στο BINKY BROWN MEETS THE HOLY VIRGIN MARY. Ο νεαρός πρωταγωνιστής έχει υποστεί κατηχισμό σε τέτοιο βαθμό, που πιστεύει πως οι ανίερες σκέψεις του μολύνουν τους τόπους λατρείας που πλησιάζει. Αποκορύφωμα αυτού, η πεποίθησή του πως ακτίνες που προέρχονται από το πέος του βεβηλώνουν το άγαλμα της Παρθένου Μαρίας! Η ψυχολογική κατάσταση του Binky Brown ξεπερνά τα όρια της παράνοιας και η θρησκεία αποτελεί το μέσο της περιήγησης του αναγνώστη σε μια βαθιά ενοχλητική ψυχολογική πραγματεία, διανθισμένη, ωστόσο, με χιούμορ. Θα μπορούσε, λοιπόν, να αποτελεί ένα κατηγορώ κατά των θεσμών της θρησκείας, αλλά αποτελεί μια πολύπλοκη ψυχολογικά αυτοβιογραφία.

Το BINKY BROWN επανεκδόθηκε το 2009 από τη McSweeney’s σε μια πανέμορφη hardcover έκδοση.

7. LUCIFER
Writer: Mike Carey
Artists: Various
Publication Date: 2000-2006
Vertigo (DC Comics)

Fiction με περισσότερες θρησκευτικές αναφορές, δύσκολα θα συναντήσεις! Στη μηνιαία σειρά της Vertigo, όχι μόνο πρωταγωνιστής είναι ο Lucifer Morningstar (κάποιοι τον γνωρίζουν και ως Εξαποδώ), αλλά το cast συμπληρώνεται από δεκάδες γνωστούς από θρησκευτικές ιστορίες πρωταγωνιστές και χαρακτήρες, όπως οι Άγγελοι, οι πρώτοι άνθρωποι και οι απόγονοι της Lilith κ.ά.. Όλοι αυτοί και πολλοί άλλοι ακόμη βρίσκονται μέσα στην αναστάτωση που προκάλεσε η απόφαση του Lucifer (την είδαμε στις σελίδες του SANDMAN) να παραιτηθεί των υποχρεώσεών του και να μείνει ελεύθερος από το σχέδιο του Θεού.

Το συγκεκριμένο concept θα μπορούσε να λειτουργήσει άνετα και ως στρατευμένη ιστορία κατήχησης και ως απόπειρα αποδόμησης των θρησκευτικών μας πεποιθήσεων. Κανένας από αυτούς τους σκοπούς, όμως, δεν υπήρχε στα σχέδια του Mike Carey. Ο Lucifer δεν αποτελεί παρά έναν ακόμη Everyman σε αυτή την ιστορία, έναν πρωταγωνιστή που (ασχέτως των υπερφυσικών του δυνάμεων) προσπαθεί να καταλάβει, αλλά και να στερεώσει, τη θέση του στον κόσμο. Μόνος του σκοπός είναι να “βγει εκτός παιχνιδιού” και να συνεχίσει την ατέλειωτη ζωή του ελεύθερος και όχι ως μια ακόμη μαριονέτα ενός ασύλληπτου σχεδίου.

Η γραφή του Carey και το σχέδιο αρκετών ταλαντούχων καλλιτεχνών είναι υπεύθυνα για μια εξαιρετική ιστορία που θα μπορούσε να είναι πολύ πιο συνηθισμένη απ’ όσο την κάνουν να φαίνεται οι larger than life πρωταγωνιστές της.

6. PREACHER
Writer: Garth Ennis
Artist: Steve Dillon
Publication Date: 1995-2000
Vertigo (DC Comics)

Πρόκειται μάλλον για το πιο γνωστό comic που χρησιμοποιεί τη θρησκεία (και όλα τα παρελκόμενά της) για να πει μια ιστορία. H ιστορία αυτή είναι του πρώην αιδεσιμότατου Jesse Custer, ενός ανθρώπου που έχασε την πίστη του και βρέθηκε, λίγο αργότερα, στο κέντρο ενός πολέμου ανάμεσα στις δυνάμεις του Παραδείσου και της Κόλασης. Υπαίτιο, ένα πλάσμα που προέκυψε από τη σεξουαλική συνεύρεση ενός δαίμονα κι ενός αγγέλου και κατέλαβε τον πρωταγωνιστή μας. Με μια πρώτη ματιά, το comic μοιάζει με ένα υπερφυσικό western, ωστόσο, πίσω από αυτό κρύβονται κι άλλα. Ο Garth Ennis έχει αντλήσει υλικό για το PREACHER όχι μόνο από γνωστά θρησκευτικά μοτίβα, αλλά ακόμη και θεωρίες ή αναπόδειχτες συνομωσίες.

Τα εμπόδια και οι εξελίξεις που συναντά το πρωταγωνιστικό cast στο δρόμο του θυμίζουν τον τρόπο που λύνει τις υποθέσεις της η Μαφία (ο νοών νοείτω) κι όχι οι δυνάμεις του Παραδείσου και της Κόλασης. Κι αν αυτό σας φαίνεται παράδοξο, σκεφτείτε το φιλτραρισμένο από την αναμενόμενα ανατρεπτική, βλάσφημη και χιουμοριστική ματιά του Ennis. Μην περιμένετε, βέβαια, να εντοπίσετε βαρύγδουπα νοήματα και θρησκευτικές προσεγγίσεις – κι ας πρωταγωνιστεί η μισή Παλαιά Διαθήκη εκεί μέσα. Η φανταστική ιστορία του Ιρλανδού writer μοιάζει περισσότερο με ένα δάχτυλο που δείχνει αναίσχυντα προς την πλευρά κάθε κακού παραδείγματος που περιλαμβάνει η θρησκεία μας και αφήνει τον αναγνώστη να πάρει στα σοβαρά μόνο όσα θέλει.

5. THE MYSTERY PLAY
Writer: Grant Morrison
Artist: Jon J. Muth
Publication Date: 1994
Vertigo (DC Comics)

Ίσως το μεγαλύτερο κέρδος που θα αποκομίσω από τη σύνταξη αυτής της λίστας είναι η αφορμή που πήρα για να ξαναδιαβάσω το MYSTERY PLAY. Το graphic novel του Grant Morrison έχει απ’ όλα: μυστήριο, θρησκεία, συγκρούσεις και προσεγγίσεις που μόνο από την πένα του Σκωτσέζου writer μπορούμε να δούμε.

Η δολοφονία του ηθοποιού που υποδύεται το Θεό σε ένα θεατρικό έργο αποτελεί το έναυσμα για μια ιστορία που κυλά στα καλούπια ενός whodunit και, ταυτόχρονα, για ένα κουβάρι παραλληλισμών και νοημάτων που υφαίνεται γύρω από τη θρησκεία και τη σχέση της με τον άνθρωπο. Ο Morrison έχει καταφέρει να κάνει τους ήρωές του να φαίνονται τόσο βιβλικοί όσο και ανθρώπινοι και παίζει με τέτοιο τρόπο το καθετί αρχέτυπο (είτε μιλάμε για νόημα είτε για περιστατικό είτε για χαρακτήρα), ώστε να παρασύρει τον αναγνώστη σε κάτι οικείο του, το οποίο, όμως, θέλει να μάθει ακόμη καλύτερα, μέσα από την ιδιαίτερη ματιά του δημιουργού.

Για να προσεγγίσεις με τέτοιο τρόπο τη θρησκεία, οφείλεις να χρησιμοποιήσεις τα εργαλεία της (το THE MYSTERY PLAY θα μπορούσε να αποτελεί ένα είδος παραβολής) και να τα πλάσεις κατά βούληση. Και ο Morrison έκανε ακριβώς αυτό, σε ένα comic πολυεπίπεδο και ενδιαφέρον.

4. THE NEW ADVENTURES OF JESUS
Writer/Artist: Frank Stack
Publication Date: 1962-2007
Rip Off Press (Reprinted by Fantagraphics)

Πραγματικά, πόσοι θα είχαν χάσει αυτό το underground διαμαντάκι, αν η Fantagraphics δεν αποφάσιζε να το επανεκδώσει (με τίτλο THE NEW ADVENTURES OF JESUS: THE SECOND COMING και με νέα ιστορία) το 2007; Ο Frank Stack δεν είναι Robert Crumb για να θέλουν όλοι τα δικαιώματα των έργων του, ούτε Gilbert Shelton για να βλέπουμε τους πρωταγωνιστές του ακόμη και σε τζιβάνες για τσιγάρα. Είναι υπεύθυνος, όμως, για μια σειρά χιουμοριστικών ιστοριών με πρωταγωνιστή το Χριστό, οι οποίες είναι τόσο αστείες όσο και σοβαρές.

Πρώτα απ’ όλα, το γεγονός ότι ο Χριστός πρωταγωνιστεί σε ένα χιουμοριστικό comic δε σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και βλάσφημο. Θύματα του Stack δεν είναι οι άγιοι, οι άγγελοι και οι βιβλικές προσωπικότητες. Είναι οι πολιτικοί, οι ισχυροί και όλοι όσοι εκμεταλλεύονται το συντηρητισμό και την προβατοποίηση (ακόμη και οι ισχυροί των θρησκειών) για τους δικούς τους σκοπούς. Στο THE NEW ADVENTURES OF JESUS, ο Χριστός παρουσιάζεται σαν ένας ακόμη hippie, ο οποίος προσπαθεί μέσα από κωμικοτραγικές καταστάσεις να πετύχει το σκοπό του: να αλλάξει, έστω και λίγο τον κόσμο. Όπως φαίνεται, όμως, ακόμη και με τις δικές του δυνάμεις, είναι δύσκολο να εναντιωθείς στο σύστημα.

Απολαυστικό, καυστικό, αλλά όχι βλάσφημο (με εξαίρεση κάποιες πτυχές των ιστοριών – εξαρτάται, όμως, κι από την ανεκτικότητα του αναγνώστη), το THE ADVENTURES OF JESUS δεν τα βάζει με τον παπά της ενορίας σας, αλλά τον πολιτικό της γειτονιάς σας.

3. A CONTRACT WITH GOD
Writer/Artist: Will Eisner
Publication Date: 1978
Baronet Books (Reprinted by DC Comics)

Ένα από τα καλύτερα graphic novels του μεγάλου Will Eisner ξεφεύγει από την καθημερινότητα (που αποτελεί βασικό στοιχείο σχεδόν σε κάθε έργο του) για να εντρυφήσει στον ψυχισμό του ανθρώπου από άλλο πρίσμα. Ο Frimme Hersh κάνει μια συμφωνία με το Θεό. Υπόσχεται να κάνει ό,τι καλύτερο μπορεί προς αυτόν και τους συνανθρώπους του και, σε αντάλλαγμα ζητά απλά ο Θεός να τον προσέχει. Αποδεικνύεται, όμως, πως το συμβόλαιο αυτό δεν υπογράφηκε από αμφότερες τις πλευρές, αφού λίγο καιρό μετά, η θετή του κόρη πεθαίνει.

Δε νομίζω πως θα περίμενε κανείς από τον Eisner να κατηγορήσει το Θεό για τη αθέτηση αυτού του συμβολαίου. Ο ίδιος ο Hersh, όμως, το κάνει και βυθίζεται σε μια σκληρή πραγματικότητα που τον εξαντλεί και τον φτάνει στο σημείο να επιδιώκει με κάθε τρόπο την επαναδιαπραγμάτευση του συμβολαίου.

Το θέμα που μας απασχολεί εδώ, λοιπόν, είναι το συναίσθημα αδικίας που νιώθει ο πρωταγωνιστής απέναντι στο Θεό και η κατηφόρα που τον παρασύρει, εξαιτίας της αντίληψής του αυτής. Ο Eisner, πάντως, δεν επιλέγει πλευρά. Δεν κατηγορεί κανέναν, ούτε καν τον πρωταγωνιστή του. Απλά μας αφήνει να παρακολουθήσουμε την κατάπτωσή του και να αναλογιστούμε κι εμείς πόσα περιμένουμε από δυνάμεις που βρίσκονται εκτός του ανοίγματος των χεριών μας. Αν δεν το έχετε διαβάσει, αναζητήστε επειγόντως την επανέκδοση της DC!

2. THE BOOK OF GENESIS
Artist: Robert Crumb
Publication Date: 2009
W.W. Norton & Company

Τον έχουμε γνωρίσει για το – μερικές φορές ανώμαλο – χιούμορ του και για τις διάφορες ψυχώσεις του. Τη στιγμή, λοιπόν, που μάθαμε για το συγκεκριμένο project, πολλοί από εμάς έπεσαν από τα σύννεφα. Μα, ο Robert Crumb να εικονογραφήσει το πρώτο κεφάλαιο της Παλαιάς Διαθήκης; Και να μείνει απόλυτα πιστός στο πρωτότυπο υλικό; Και το χιούμορ; Οι ψυχώσεις; οι ανωμαλίες; Πώς θα κερδίσει το BOOK OF GENESIS τον τίτλο ενός καλού Crumb comic;

Φαίνεται πως ο τρόπος ήταν απλούστατος – ειδικά αν κρίνουμε εκ του αποτελέσματος. Γιατί το GENESIS είναι ένα εξαιρετικό comic. Τα αυτούσια από την Παλαιά Διαθήκη αποσπάσματα μπαίνουν μέσα σε panels και η εξέλιξη θυμίζει μια συνηθισμένη ιστορία comics και όχι μια απλή εικονογράφηση έτοιμου υλικού. Το σχέδιο είναι όπως πάντα εξαιρετικό και η στόφα του μεγάλου δημιουργού φαίνεται ξεκάθαρα από το γεγονός ότι ο ίδιος έχει τον έλεγχο μιας ιστορίας αιώνων – και όχι το αντίθετο.

Μπορεί η θεματολογία να μη μοιάζει με οτιδήποτε άλλο έχουμε δει από τον Crumb. Μπορεί ο ίδιος να μη χρειάστηκε να γράψει λέξη και να βρήκε τα πάντα έτοιμα. Μπορεί να μην άλλαξε ούτε ένα κόμμα για χάρη του format που επέλεξε. Αλλά μη γελιέστε – το BOOK OF GENESIS είναι ένα ακόμη απόλυτα χαρακτηριστικό comic μέσα στην τεράστια καριέρα του Robert Crumb. Ποιος άλλος, άλλωστε, θα μπορούσε να κάνει ένα τόσο βαρύ βιβλίο δικό του;

1. MURDER MYSTERIES
Writers: Neil Gaiman, P. Craig Russell (adaptation)
Artist: P. Craig Russell
Publication Date: 2002
Dark Horse

“Μα καλά”, θα με ρωτήσετε, “ο Crumb έβαλε το cross στο crosshatching (το πιάσατε; Ξέρετε, επειδή μιλούσα για τη Βίβλο και όλα αυτά…) κι εσύ μου βάζεις πρώτη μια ιστορία δολοφονίας;”. Ναι. Γιατί, όταν έμαθα πως ο Crumb ετοίμαζε το φιλόδοξο project του, ήξερα τι να περιμένω. Τίποτα, όμως, δε με είχε προετοιμάσει για το μεγαλείο αυτής εδώ της ιστορίας.

Ο υπερταλαντούχος (πώς, άραγε, μπορώ να το τονίσω περισσότερο αυτό;) P. Craig Russell προσάρμοσε σε comic το διήγημα του Neil Gaiman που μας παρουσίαζε τον πρώτο φόνο στην Ιστορία. Κι αυτός δεν ήταν του Άβελ από τον Κάιν, αλλά ενός αγγέλου από έναν άλλο. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Raguel, είναι ο άγγελος που ανέλαβε το δύσκολο έργο της επίλυσης του φόνου. Με έρευνες και ανακρίσεις, προσπαθεί κι ο ίδιος να χωνέψει το γεγονός ότι ακόμη και το είδος του είναι ικανό για το χειρότερο.

Θα μπορούσε να αποτελεί μια ακόμη noir ιστορία, με αγγέλους και σύννεφα στη θέση των μαφιόζων και των κακόφημων μπαρ. Στο MURDER MYSTERIES, όμως, κυριαρχεί το άγρυπνο βλέμμα και το αλάνθαστο σχέδιο του Θεού, που, όμως, άφησε έναν από τους αγγέλους του να πέσει θύμα δολοφονίας. Και, αν σε άλλες ιστορίες θρησκευτικού περιεχομένου, η αλήθεια σε ελευθερώνει, εδώ σε στέλνει περιπλανώμενο και ρακένδυτο στα σοκάκια μιας μεγαλούπολης, προσπαθώντας να ξεχάσεις όσα έζησες.

Το διήγημα που έγραψε ο Neil Gaiman ήταν εξαιρετικό, λόγω της θεματολογίας και των χαρακτήρων. Το comic που προέκυψε, όμως, μετά την προσαρμογή του Russell είναι σκάλες ανώτερο. Ο ρυθμός, οι δυνατότητες του Μέσου και το σχέδιο (αχ, αυτό το σχέδιο!) απογείωσαν τη συγκεκριμένη ιστορία στα ουράνια, δίπλα στα μαδημένα φτερά του δολοφονημένου αγγέλου.