Maus

Ιστορία

Το MAUS ανήκει στην κατηγορία των αυτοβιογραφικών comics, όπου ο δημιουργός ξετυλίγει ένα κουβάρι με ιστορίες από την προσωπική του ζωή, προσπαθώντας να αποτυπώσει την πραγματικότητα μέσω σχεδίων και γραμμάτων. Ένα από τα στοιχεία που κάνουν το MAUS ένα εκπληκτικό και δίκαια αναγνωρίσιμο comic είναι η επιλογή του Spiegelman να χρησιμοποιήσει την ιστορία των συναντήσεων με τον ηλικιωμένο πατέρα του, πριν αυτός πεθάνει, για να διηγηθεί την ιστορία του Ολοκαυτώματος όπως αυτός την έζησε. Πολλά έχουν ειπωθεί για την αδυναμία της αναπαραγωγής ενός γεγονότος τόσο συνταρακτικού και τραγικού όπως το Ολοκαύτωμα στην Tέχνη, όμως το MAUS δεν είναι καν το μόνο comic το οποίο ασχολείται με το θέμα. Είναι όμως το πιο διάσημο, λόγω της ικανότητας του Spiegelman να προσεγγίσει το τερατώδες και τραγικό μέσω του καθημερινού και συνηθισμένου.

Στο comic βλέπουμε, λοιπόν, παράλληλα τις τεταμένες σχέσεις του Spiegelman με το πατέρα του και τους διαπληκτισμούς τους, σε κάθε συνάντηση τους που μιλούν για τη ζωή του ηλικιωμένου, ο οποίος, ως Πολωνός Εβραίος, πέρασε τεράστιες δυσκολίες ως αιχμάλωτος πολέμου των Γερμανών, έπειτα διώχθηκε από τους Ναζί και αντιμετώπισε την φτώχεια και εν τέλει φυλακίστηκε στο Άουσβιτς μαζί με την γυναίκα του. Μαζί του ζωντανεύει και ένα πλήθος απλών ανθρώπων, φίλων, συγγενών και γειτόνων οι οποίοι, προσπάθησαν να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό περιβάλλον με όποιο τρόπο μπορούσαν. Η επιλογή του Spiegelman να παρουσιάσει τους Εβραίους ως ποντίκια και τους Ναζί ως γάτες αποτελεί ένα από τα κομβικά σημεία του comic, λειτουργώντας σε πολλά επίπεδα, προσδίδοντας ορισμένα χαρακτηριστικά στις δύο ομάδες, εντείνοντας το υπερρεαλιστικό στοιχείο σε μία κατά τα άλλα ρεαλιστική αφήγηση, αλλά και ασκώντας κριτική στη ναζιστική προπαγάνδα της εποχής του Ολοκαυτώματος.

Τι Mας Άρεσε

Αν και είναι εμφανές από το εξώφυλλο ότι πρόκειται για την εξιστόρηση μιας από τις πιο μελανές στιγμές της παγκόσμιας Ιστορίας, εντούτοις το MAUS βρίθει από καθημερινές στιγμές όπου δεν λείπει το χιούμορ, είτε είναι πικρό ή ανάλαφρο, καθώς και μια ανθρωπιά σχεδόν αφοπλιστική, που εκφράζεται μέσα από το σύνολο των χαρακτήρων. Με αριστουργηματικό τρόπο, ο Spiegelman καταφέρνει να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του πατέρα του μέσα από καθημερινές στιγμές και εξιστορήσεις γεγονότων μέσω σπασμένων αγγλικών, προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα του πόσο το Ολοκαύτωμα επηρέασε τους ανθρώπους που το έζησαν. Και ανακαλύπτει, τόσο αυτός όσο και ο αναγνώστης, την ανθρώπινη φύση στην πιο ακατέργαστη μορφή της, όταν έρχεται αντιμέτωπη με τον διωγμό, τον πόλεμο, την πείνα, την προδοσία, την αρρώστια και το θάνατο. Το MAUS δεν είναι ούτε μια ιστορία ηρώων ούτε τεράτων και η ζωόμορφη εμφάνιση των χαρακτήρων έρχεται σε αντίθεση με όλα τα πάθη και τις αδυναμίες, αλλά και τα ταλέντα και τα προτερήματα που τους κάνουν ανθρώπους. Ο Vladek μπορεί να είναι τσιγκούνης και να τυραννά με την κακή συμπεριφορά του αυτούς που είναι γύρω του, αλλά μέσα από τις διηγήσεις του παρουσιάζεται ως μόνιμα εφευρετικός και συχνά εξυπηρετικός· στοιχεία που τον κράτησαν ζωντανό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. O Spegielman προσπαθεί να κατανοήσει τον πόλεμο μέσω του πατέρα του, εκφράζοντας μια γενιά που γεννήθηκε από τις στάχτες και τα κομμάτια που η λαίλαπα του Ναζισμού άφησε πίσω της. Δημιουργός και πατέρας φαίνεται να υποφέρουν από τη ενοχή αυτών που επιβιώνουν όταν οι γύρω τους πεθαίνουν, εκφράζοντας και οι δύο τις γενιές τους.

Η ικανότητα του MAUS να κινείται σε πολλαπλά επίπεδα, χωρίς να κουράζει ή να ξεπέφτει σε άστοχους συναισθηματισμούς και ηθικολογίες, και να ρίχνει φως στα πιο φρικτά χρόνια του 20ού αιώνα μέσα από μια πολύ προσωπική ιστορία θα το καθιστούσαν εκπληκτικό, ακόμα και αν το artwork δεν ήταν αντάξιο της ιστορίας. Αυτό που ανεβάζει το MAUS στο επίπεδο του αριστουργήματος είναι οι ευφυείς επιλογές του Spiegelman, όσον αφορά στους συμβολισμούς, στην έλλειψη χρώματος, στη διαδοχή των σκηνών, στα σπασμένα panels, στην αποτύπωση μηχανών, χαρτών και τοποθεσιών που εντείνουν την ρεαλιστικότητα της αφήγησης και στις επιλεκτικές αναφορές στα Ναζιστικά σύμβολα και στο κλίμα τρομοκρατίας, όταν και όπου είναι αυτά απαραίτητα, παρουσιάζοντάς τα ως παράταιρα και τρομαχτικά σε σχέση με την φυσιολογική ζωή των Εβραίων της Πολωνίας. Χρησιμοποιώντας το σοκ με φειδωλό τρόπο, ο Spiegelman καταφέρνει να δημιουργεί αξιομνημόνευτες στιγμές και μια ιστορία που καταφέρνει να αγγίξει ένα πλήθος αναγνωστών με την αυθεντικότητά της.

Τι Μας Ενόχλησε

Αν και δεν έχει να κάνει με το comic καθαυτό, το οποίο είναι εκπληκτικό, η επιτυχία του MAUS οδήγησε σε δηλώσεις που το εκθείαζαν ως λογοτεχνικό αριστούργημα, υποβιβάζοντας την θέση των comics γενικότερα σε σχέση με την λογοτεχνία. Αν και οι διάλογοι και αφηγήσεις είναι υπέροχοι, είναι εξίσου σημαντικό να τονιστεί ότι το ΜAUS δε θα μπορούσε να είναι τίποτα άλλο παρά comic και ότι η Ένατη Τέχνη δεν είναι καθόλου ο φτωχός συγγενής των υπόλοιπων Τεχνών. Το panel, στο οποίο ο Vladek και η Anja βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε δρόμους που είναι σχεδιασμένοι να μοιάζουν με σβάστικα, αποδεικνύει ότι ο Spiegelman έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην οπτική αναπαράσταση της ιστορίας, η οποία θα ήταν πολύ διαφορετική αν διηγιόταν αποκλειστικά μόνο με λέξεις.

Η φήμη του MAUS οδήγησε επίσης σε άλλες εσφαλμένες αντιλήψεις περί της ανωτερότητας της ρεαλιστικότητας, σε σχέση με τα πιο φανταστικά στοιχεία που ακόμα και σήμερα συναντώνται και στον διαχωρισμό μεταξύ των graphic novels από τα comics, ενισχύοντας την πεποίθηση ότι τα πρώτα είναι καλύτερης ποιότητας και μεγαλύτερης καλλιτεχνικής αξίας από τα δεύτερα. Επίσης, στον ακαδημαϊκό κόσμο, το MAUS δέχθηκε επικρίσεις για την επιλογή της απεικόνισης των Γερμανών και Εβραίων μέσω στερεοτυπικών μορφών ζώων. Σε κάθε περίπτωση, ενδεικτικό της αξίας του MAUS είναι ότι οι επικρίσεις για αυτό βρίσκονται στο πλαίσιο μιας συζήτησης ανεξάρτητης από την ίδια την ιστορία, τη στιγμή που το MAUS κατάφερε να εκτοξεύσει την Ένατη Τέχνη σε νέα ύψη.

Συνολική Εκτίμηση

Το MAUS  δεν είναι το μόνο αριστούργημα της Ένατης Τέχνης. Είναι όμως είναι από τα σημαντικότερα graphic novels που έχουν ποτέ γραφτεί και μια ιστορία που εξυμνεί την ανθρώπινη φύση, ακόμα και όταν την παρουσιάζει στην πιο τιποτένια εκδοχή της και μέσα στα πιο σκληρά περιβάλλοντα. Αν και αμφισβητήθηκε από κάποιους, το MAUS δικαίως κέρδισε το βραβείο Pulitzer το 1991 και κατέχει σημαντικότατη θέση στην καρδιά δημιουργών comics, αναγνωστών, αλλά και ακαδημαϊκών ερευνητών.

Παράλληλες Προτάσεις

Η τεράστια επιτυχία του MAUS, όπως ήταν αναμενόμενο, επηρέασε πολλούς δημιουργούς τις δεκαετίες μετά την έκδοσ;h του. Κάποια από τα πιο σημαντικά έργα που οφείλουν αρκετά στοιχεία τους στο MAUS είναι το PERSEPOLIS της Μarjane Satrapi, αλλά και το FUN HOME της Alison Bechdel. Για comics σχετικά με το Ολοκαύτωμα αξίζει να διάβασετε το WE ARE ON OUR OWN της Miriam Katin.