Εκθέσεις Comics: Οι Kαλύτερες Tων 00s

Η είσοδος των comics στα μουσεία και τις γκαλερί, πριν από είκοσι περίπου χρόνια, αποτέλεσε την αφορμή για την εκκίνηση ενός διαλόγου, με έντονες αντιπαραθέσεις, ο οποίος συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Μπορούν τα comics να αποτελέσουν μέρος έκθεσης ενός μουσείου ή μιας γκαλερί; Πώς επιμελείσαι μια τέτοια έκθεση και τι κερδίζει ή ενδεχομένως χάνει το Mέσο;

Το 1983, το Whitney Museum of American Art ανοίγει για πρώτη φορά τις πόρτες του στην ένατη τέχνη, αναμειγνύοντας τα έργα εικοσιεννέα δημιουργών comics από τον Richard Outcault (Yellow Kid) μέχρι τον Art Spiegelman με τα αντίστοιχα εικοσιοχτώ μοντέρνων και μεταμοντέρνων καλλιτεχνών, όπως ο Jasper Johns, ο Andy Warhol και ο Keith Haring που φέρνουν την επιρροή των cartoons και των comics στη δουλειά τους. Η έκθεση “The Comic Art Show”, παρά τις αντιδράσεις που προκάλεσε από όλες τις πλευρές (καλλιτέχνες, κριτικοί, επιμελητές εκθέσεων, comics fans), αποτέλεσε τον πρώτο σταθμό για την αποδοχή των comics από την “επίσημη” καλλιτεχνική κοινότητα, ως μια ξεχωριστή μορφή τέχνης ισάξια με τις υπόλοιπες.

Από το 1983 μέχρι σήμερα έχουν περάσει αρκετά χρόνια. Τα comics φαίνεται να κερδίζουν σταδιακά τη θέση τους ανάμεσα στις υπόλοιπες αφηγηματικές τέχνες και να κατακτούν ένα ευρύτερο κοινό, που τώρα πλέον προσπαθεί να τα προσεγγίσει σε μεγαλύτερο βάθος. Οι βιβλιοθήκες τα τοποθετούν στα ράφια τους, τα Πανεπιστήμια τα εντάσσουν στους κύκλους μαθημάτων τους, τα Μουσεία και οι γκαλερί τα φιλοξενούν στις αίθουσές τους.

Στη διάρκεια της δεκαετίας που μόλις αποχαιρετήσαμε, παρουσιάστηκαν κάποιες ιδιαίτερα σημαντικές  εκθέσεις comics, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου, όσο και σε επίπεδο δυναμικής. Πολλές από αυτές κατάφεραν να ενσωματώσουν και να μεταφέρουν, άρτια και αποτελεσματικά, όχι μόνο την αισθητική των comics, αλλά και τη συνολική εμπειρία ανάγνωσης και ενασχόλησης μαζί τους.

Βλέποντας αυθεντικές σελίδες από τόσο κοντά, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να παρατηρήσει και πολλές φορές ακόμα και να κατανοήσει σε μεγαλύτερο βάθος όλη την παραγωγική διαδικασία, από τη σύλληψη της ιδέας, μέχρι το σχεδιασμό των χαρακτήρων και το lettering. Το στοιχείο αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, και ένα από τα πιο σημαντικά επιχειρήματα υπέρ της διοργάνωσης τέτοιων εκθέσεων, γιατί μπορεί να ανατρέψει την άποψη – που πολύ συχνά συναντάμε – ότι η δημιουργία ενός comic είναι κάτι απλό.  Για αυτό το λόγο, συγκαταλέγω, ανάμεσα στις σημαντικές εκθέσεις των 00s  αυτή που παρουσιάζεται στο Belgian Comic Strip Center με τίτλο “The Birth Of The Comic Strip”.

Ξεκινώντας από το βήμα μηδέν και φτάνοντας μέχρι και την εκτύπωση, η πολύ παραστατική αυτή έκθεση, μέσα από προθήκες και αρκετό επεξηγηματικό υλικό, δείχνει με τον καλύτερο τρόπο ότι τα comics, όπως υποστηρίζει και ο Paul Pope, είναι χειροποίητα βιβλία.

Πέρα από την παρατήρηση της παραγωγικής διαδικασίας, οι εκθέσεις, συνοδευόμενες από τα κατάλληλα συμπληρωματικά κείμενα, βίντεο και αντικείμενα, αποτελούν μια ζωντανή σύνθεση ιστορικών και κοινωνικών συσχετισμών της κάθε εποχής.

Το 2008, το Musee d’ art et d’ histoire du judaisme στο Παρίσι παρουσίασε μια εντυπωσιακή- από πλευράς περιεχομένου και κοινωνικών συμβολισμών- έκθεση με τίτλο “De Superman au Chat du Rabbin” (Από τον Σούπερμαν στη Γάτα του Ραββίνου). Διακόσιες τριάντα αυθεντικές σελίδες δημιουργών όπως οι Joe Shuster & Jerry Siegel, Bob Kane, Jack Kirby, Joe Kubert, Will Eisner, Art Spiegelman, Jules Feiffer, Harvey Pekar, James Sturm, Joann Sfar, περιγράφουν τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές πτυχές της καθημερινής ζωής της εβραϊκής κοινότητας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα.

Όλα τα παραπάνω, και ακόμη περισσότερα,  γίνονται αντιληπτά στην έκθεση που πραγματικά σημάδεψε τη δεκαετία των ’00ς.  Το 2005, το Hammer Museum και το Museum of Contemporary Art μας παρουσιάζουν την έκθεση με τίτλο “Masters of American Comics”, κατά τη διάρκεια της οποίας παρακολουθούμε σε βάθος το έργο δεκαπέντε εκ των πιο σημαντικών δημιουργών comics. Οι Winsor McCay, Lyonel Feininger, George Herriman, E.C. Segar, Frank King, Chester Gould, Milton Cannif, Charles M. Schulz, Will Eisner, Jack Kirby, Harvey Kurtzman, R. Crumb, Art Spiegelman, Gary Panter και Chris Ware μας προσκαλούν να τους ακολουθήσουμε και να κοιτάξουμε μέσα από τα έργα τους την εξέλιξη του Μέσου των comics και τη συμμετοχή τους σε αυτή την πορεία.

Την ιστορία των αμερικάνικων comics, από την πρώιμη εμφάνισή τους στις Κυριακάτικες εφημερίδες μέχρι και την ανάπτυξη και καθιέρωση των δημοφιλών ηρώων στη δεκαετία του ’90 παρουσιάζει γλαφυρά η έκθεση του Billy Ireland Cartoon Library and Museum του Ohio State University,  “From Yellow Kid to Conan” (2009), μέρος της οποίας θα έχετε την ευκαιρία να δείτε κατά τη διάρκεια του Comicdom Con Athens 2010. Αγαπημένοι χαρακτήρες από τα Peanuts, το Calvin and Hobbes, τον Dick Tracy, τον Mickey Mouse, το Doonesbury, τον Spiderman, το Swamp Thing, τον Conan κ.α., παρελαύνουν μπροστά στα μάτια μας σαν ένα γλαφυρό χρονοδιάγραμμα της ανάπτυξης των αμερικάνικων comics.

Σε παρόμοιο ύφος, εμπλουτισμένη όμως με έργα που προέρχονται από τέχνες συγγενικές προς τα comics, όπως η πολιτική γελοιογραφία, το animation και την πολιτική καρικατούρα, κινείται η έκθεση “Cartoon America”, που διοργανώθηκε το 2006 από την Library of Congress. Εκατόν δύο έργα από τη συλλογή του Art Wood και ένας πολύ προσεγμένος κατάλογος συνθέτουν μία από τις πιο “χορταστικές” εκθέσεις της δεκαετίας που μας πέρασε.

Τι γίνεται όμως με τους σούπερ ήρωες; Βρίσκουν και αυτοί τη θέση τους στις αίθουσες των Μουσείων και των γκαλερί; Το 2005, ο Jerry Robinson,  ένας από τους φερόμενους- ίσως και ο επικρατέστερος-  δημιουργούς του Joker, επιμελήθηκε την έκθεση “Zap! Pow! Bam! The Superhero: The Golden Age of  Comic Books, 1938-1950”. Όπως μπορείτε να καταλάβετε και από τον τίτλο, η συγκεκριμένη έκθεση ήταν αφιερωμένη στην χρυσή εποχή των υπερηρωικών comics, παρουσιάζοντας στο κοινό origins και ιστορίες του Superman, του Batman και των άλλων αγαπημένων ηρώων. Το σημαντικότερο πλεονέκτημά της ήταν η άψογη μεταφορά της ατμόσφαιρας της εποχής, καθώς εκτός από τα πολύ σπάνια έργα, υπήρχαν εγκαταστάσεις, κουστούμια και άλλα συλλεκτικά αντικείμενα.

Εκτός όμως από τους σούπερ ήρωες, τα underground comics ή comix έχουν το δικό τους ξεχωριστό ρόλο στην ιστορία της εξέλιξης του μέσου. Ο Denis Kitchen,  το 2009 επιμελήθηκε μία πραγματικά ενδιαφέρουσα και πολύ καλοστημένη έκθεση- αφιέρωμα στα underground comics. Με το χαρακτηριστικό τίτλο “Underground Classics: The Transformation of Comics into Comix, 1963-1990” η έκθεση αποτελεί μια γλαφυρή αφήγηση της “ενηλικίωσης” των comics μέσα από τα έργα δημιουργών, όπως οι Charles Burns, Kim Deitch, Trina Robbins, Rand Holmes, Bobby London, Steve Stiles κ.α.

Με έμφαση επίσης στην underground σκηνή και κυρίως κοιτάζοντας τη σχέση των comics με τις υπόλοιπες μορφές τέχνης και τους πολιτικοκοινωνικούς αντικατοπτρισμούς τους , παρουσιάστηκε, το 2007, στη New Art Gallery Walsall, η έκθεση “Cult Fiction. Art and Comics” με έργα τριανταενός δημιουργών, ανάμεσα στους οποίους η Melinda Gebbie, η Posy Simmonds και ο Joe Sacco.

Παρόμοιας αισθητικής και η έκθεση “Out of Sequence. Unpresented Voices in American Comics” που διοργανώθηκε από το Krannert Art Museum το 2009.  Στόχος ήταν η παρουσίαση της δουλειάς δημιουργών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά και φυλετικά υπόβαθρα (γυναίκες, μειονότητες, gay & lesbian κλπ.), εξαίροντας τις απεριόριστες δυνατότητες της ένατης τέχνης.

Παράλληλα με τις συλλογικές εκθέσεις, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και ορισμένες εκθέσεις-αφιέρωματα σε μεγάλους δημιουργούς. Σίγουρα, μέσα στη δεκαετία που έφυγε έγιναν αρκετές, όμως εμείς ξεχωρίσαμε τις ακόλουθες έξι:

“Peanuts Lives: A tribute to Charles M. Schulz”

Το 2007, το Charles M. Schulz Museum and Research Center γιόρτασε τα πέμπτα του γενέθλια.  Τι καλύτερο λοιπόν, από μια εορταστική έκθεση αφιερωμένη στον μεγάλο Charles Schulz;  Η έκθεση χωριζόταν σε δύο μέρη. Στο πρώτο, γνωστοί δημιουργοί, συνάδελφοι του Schulz κλήθηκαν να αποθέσουν φόρο τιμής μέσα από τα έργα και τα λόγια τους στον άνθρωπο που τους ενέπνευσε και συνεχίζει να τους εμπνέει. Στο δεύτερο παρουσιάστηκαν ειδικά strips που έτρεξαν στις εφημερίδες για τρεις μήνες μετά το θάνατό του Schulz, καθώς και σπάνια strips του ίδιου του δημιουργού. Με αφορμή την πέμπτη επέτειο του Μουσείου παρουσιάστηκε και στην Αθήνα, στο πλαίσιο του Comicdom Con Athens 2007, η έκθεση “Peanuts through 50 years”.

“Will Eisner: A retrospective”

Το 2005 το Museum of Comic and Cartoon Art μας έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε σε βάθος το έργο του “πατέρα” των σύγχρονων comics, του Will Eisner. Με έναν ικανοποιητικό αριθμό αυθεντικών σελίδων, η συγκεκριμένη έκθεση (μέρος της οποίας το 2008 ταξίδεψε στην Αθήνα για το Comicdom Con Athens) μας ξενάγησε σε όλη τη  δημιουργική του πορεία.

“Herge- Centre Pompidou”

Το Δεκέμβριο του 2006, το Centre Pompidou εγκαινίασε μια έκθεση- φόρο τιμή στον Tin Tin και τον δημιουργό του Herge.  Μια σπάνια έκθεση, αφού λίγες είναι οι φορές που έχουν εκτεθεί σε τόσο μεγάλο εύρος τα έργα του Herge (τώρα πλέον μπορούμε να τα απολαμβάνουμε στο καινούριο Μουσείο του), που υπογραμμίζει τον ρόλο του στη διαμόρφωση της γαλλοβελγικής σκηνής comics, αλλά και τη μεγάλη του επίδραση στους μετέπειτα δημιουργούς.

“Osamu Tezuka. The Marvel of Manga”

Οι λάτρεις των manga δυστυχώς σπάνια έχουν την ευκαιρία, αν δεν βρίσκονται στην Ιαπωνία, να απολαύσουν μια έκθεση αφιερωμένη στο είδος αυτό και στους σημαντικούς εκπροσώπους του. Για αυτό η έκθεση  “Osamu Tezuka. The Marvel of Manga”αποτελεί μία από τις σημαντικότερες για τη δεκαετία που πέρασε.  Άρτια στημένη, διαχωρίζοντας τις περιόδους της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Tezuka, η έκθεση περιλαμβάνει περισσότερες από 200 αυθεντικές σελίδες και σχέδια, τα οποία ταξίδεψαν για πρώτη φορά εκτός Ιαπωνίας.

“Jeff Smith: Bone and Beyond”

Ο Jeff Smith θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της νέας γενιάς. Το 2008, η γενέτειρά του, το Ohio αποφάσισε να τον τιμήσει. Το Wexner Center for the Arts φιλοξένησε ογδόντα από τις πιο αντιπροσωπευτικές σελίδες του δημοφιλούς comic BONE, καθώς και σχέδια από τις μεταγενέστερες δουλειές του Smith, όπως και έργα δημιουργών που τον επηρέασαν (ανάμεσα σε άλλους ο Walt Kelly, ο Carl Barks, ο Charles Schulz κ.α.)

“R. Crumb’s Underground”

Το 2008 και πάλι μια πόλη τίμησε το “βλαστάρι” της. Η Pensylvania και συγκεκριμένα το Institute of Contemporary Art φιλοξένησε μια έκθεση που σκιαγραφούσε με λεπτομέρεια όλη τη διαδρομή του Robert Crumb. Εκατό συλλεκτικά έργα, από σελίδες comics και sketchbooks μέχρι πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά παρουσιάστηκαν στην – μέχρι τώρα – πιο ολοκληρωμένη έκθεση για τον πρωτοπόρο αυτό δημιουργό.

Κλείνοντας την επισκόπησή μας, θα ήθελα να αναφερθώ σε τρεις εκθέσεις, οι οποίες παρουσιάζουν ενδιαφέρον, όχι τόσο για το περιεχόμενό τους, αλλά κυρίως για τον συμβολισμό τους. Στη δεκαετία που έφυγε, τρία από τα σημαντικότερα Μουσεία φιλοξένησαν στις αίθουσές τους comics ή εκθέσεις με αφορμή τα comics.

Το 2007, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) παρουσίασε την έκθεση με τίτλο “Comics Abstraction”, με στόχο να δείξει την επίδραση της αισθητικής των comics στις άλλες μορφές μοντέρνας τέχνης. Δύο χρόνια μετά, ήταν η σειρά του Λούβρου και στη συνέχεια του Βρετανικού Μουσείου να ανοίξουν τις πόρτες τους και στην ένατη Τέχνη. Στο Λούβρο οι Nicolas de Crecy, Marc-Antoine Mathieu, Eric Liberge και Bernard Yslaire δημιούργησαν και εξέθεσαν comics με θέμα το ίδιο το Μουσείο, ενώ στο Βρετανικό Μουσείο εισέβαλαν τα manga μέσω των έργων του Hoshino Yukinobu.

Η δεκαετία που αποχαιρετήσαμε  ήταν πολύ πλούσια σε εκθέσεις comics και εδώ παρουσιάσαμε κάποιες από τις σημαντικότερες ή τουλάχιστον κάποιες από αυτές που έκαναν περισσότερη αίσθηση. Σίγουρα υπάρχουν και άλλες, οι οποίες δεν αναφέρθηκαν εδώ, λόγω περιορισμένου χρόνου, αλλά και επιλογής.

Τελικά, τα comics έχουν θέση στα Μουσεία και στις γκαλερί; Όπως βλέπουμε, αρκετοί είναι εκείνοι που στέκονται θετικά απέναντι σε αυτήν την προοπτική. Δεν ξέρω αν συμφωνώ ή διαφωνώ απολύτως με αυτή την άποψη. Το σίγουρο είναι όμως ότι όλες αυτές οι εκθέσεις, με τον ίδιο τρόπο που μπορούν να δημιουργήσουν λανθασμένους συνειρμούς στους επισκέπτες (πχ. τα comics είναι απλά μια εικαστική παρέμβαση πολύ κοντά στη ζωγραφική), μπορούν να δημιουργήσουν και μια διαφορετική εμπειρία που να προσεγγίζει τη γλώσσα των comics ως αυυτό που πράγματι είναι. Μια αφηγηματική τέχνη που βασίζεται στην ισορροπία των λέξεων και της εικόνας και που μπορεί να πει τα πάντα. Και η πρόκληση για όλους τους επιμελητές είναι αυτή ακριβώς.