TOP 100 OF THE 90s: 9. MAUS II: AND HERE MY TROUBLES BEGAN

Writer/Artist: Art Spiegelman
Apex Novelties, Pantheon Books

Το ότι το MAUS βρέθηκε σε αυτήν εδώ τη δεκάδα είναι απόλυτα φυσιολογικό. Όπως φυσιολογικό πιστεύω πως είναι το γεγονός ότι πρόκειται για το μοναδικό comic που έχει βραβευτεί με Pulitzer. Θεωρώ ότι όλοι συμφωνούν πως το δεύτερο μέρος του MAUS που κυκλοφόρησε το 1991 ολοκλήρωσε ένα από τα σημαντικότερα comics όλων των εποχών. Αλλά σίγουρα πολλοί δε συμφωνούν στο γιατί, μια ερώτηση που φέρνει πολλές διαφορετικές απαντήσεις.

Πριν φτάσω εκεί, όμως, να μου επιτρέψετε να θυμίσω κάποια πράγματα για το MAUS. Ο Spiegelman ξεκίνησε να δημοσιεύει σε συνέχειες το magnum opus του το 1977 στο περιοδικό RAW. Είχε προηγηθεί το 1972 ένα strip τριών σελίδων και ακολούθησε, το 1986, το πρώτο collected edition, MAUS I: MY FATHER BLEEDS HISTORY. Στον δεύτερο τόμο που εξετάζουμε εδώ, η εξιστόρηση του πατέρα του Spiegelman, Vladek (από τον οποίο έχει ζητήσει ο Art, στην αρχή του comic, να του διηγηθεί τις εμπειρίες του από το Ολοκαύτωμα) έχει φτάσει στο σημείο που οι φυλακισμένοι μεταφέρονται στο Άουσβιτς, ενώ οι δύο πρωταγωνιστές (ο Art και ο Vladek) έχουν να αντιμετωπίσουν πολλά περισσότερα από τα φαντάσματα του παρελθόντος, εξαιτίας των παραξενιών του Vladek, ειδικά τώρα που η δεύτερη γυναίκα του τον εγκατέλειψε. Υποθέτω ότι περισσότερες λεπτομέρειες για την ιστορία δε χρειάζονται, καθώς ακόμη κι όσοι από εσάς δεν έχουν διαβάσει το MAUS γνωρίζουν πάνω-κάτω την υπόθεση.

Κι επανέρχομαι στο θέμα που έθεσα στην πρώτη παράγραφο. Έχει τύχει πολλές φορές να έχω ακούσει το MAUS να περιγράφεται με δυο λόγια ως “η ιστορία του Ολοκαυτώματος, με τους Εβραίους να απεικονίζονται ως ποντίκια και τους Γερμανούς ως γάτες”. Ο ορισμός αυτός είναι μεν σωστός, αλλά τραγικά ελλιπής. Μπορεί ίσως να γοητεύσει εύκολα κάποιον που δεν έχει ιδιαίτερη σχέση με το Μέσο, αλλά όσοι διαβάζουν comics γνωρίζουν ότι η ζωόμορφη απεικόνιση ανθρώπων (ή το αντίθετο) δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο. Φυσικά, η συγκεκριμένη έμπνευση του Spiegelman είναι εξαιρετική και οι συμβολισμοί της (αλλά και η λειτουργία της στην εξιστόρηση) αποτελούν ένα από τα βασικά ατού του βιβλίου. Ωστόσο, το MAUS είναι πολλά παραπάνω και ο ορισμός που παρέθεσα παραπάνω πάσχει και σε ένα ακόμη σημείο.

Το MAUS δεν είναι η ιστορία του Ολοκαυτώματος. Η, τουλάχιστον, δεν είναι μόνο η ιστορία του Ολοκαυτώματος. Αποτελεί πρωτίστως τη βιογραφία του Vladek. Το Ολοκαύτωμα είναι απλά το μεγαλύτερο κεφάλαιο σε αυτή τη βιογραφία, το σημαντικότατο αυτό γεγονός που έχει κρίνει καθοριστικά και έχει σχηματίσει την εικόνα των υπόλοιπων κεφαλαίων. Αποτελεί τον καθολικά κρίσιμο παράγοντα που επηρέασε την υπόλοιπη ζωή του πρωταγωνιστή, αλλά όχι το Α και το Ω στην αλφαβήτα του MAUS. Σε αυτή παρεμβάλλονται κι άλλα… γράμματα: η ζωή του Vladek μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η προσωπικότητά του, έτσι όπως τραυματίστηκε από τις κτηνωδίες που έζησε και έφτασε να τραυματίζει και τους γύρω του, τους ανθρώπους που τον αγαπάνε.

Επομένως, το MAUS είναι στην ουσία μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα βιογραφία, χάρη στα ιστορικά γεγονότα που περιγράφει, αλλά και τη σκιαγράφηση των σημαδιών που άφησαν στην ψυχή του πρωταγωνιστή; Ναι, αλλά όχι μόνο. Μέσα στο MAUS υπάρχουν σε μεγάλη συχνότητα και προσωπικά βιώματα του συγγραφέα του, του Art Spiegelman. Πρωταγωνιστεί και ο ίδιος στο comic του, ως (προφανώς) ο γιος του Vladek, o οποίος μαζεύει υλικό για το comic που ετοιμάζει: το MAUS. Μέσα στην ιστορία βλέπουμε και τη διαδικασία παραγωγής του comic, με όλα όσα αυτή συνεπάγεται και, κυρίως τη συχνότατη επαφή του Art με τον ιδιότροπο πατέρα του. Οι σκηνές αυτές λειτουργούν αρχικά ως το σχόλιο του Art για την προσωπικότητα του πατέρα του. Καταλήγουν, όμως, να παίζουν το ρόλο μιας σπαρακτικής κραυγής προς τον άνθρωπο που θεωρεί πως τον αδίκησε στη ζωή του, από τότε που ήταν μικρός.

Το MAUS, λοιπόν, αποτελεί, κατ’ εμέ, μια βαθύτατα προσωπική εξομολόγηση – όχι από πλευράς Vladek, αλλά από πλευράς Art. Αν ξετυλίξει κανείς το νήμα του comic αντίστροφα, θα βρει στο κέντρο του τα αισθήματα του Art για τον πατέρα του, συναισθήματα αρνητικά που προκύπτουν από τη συμπεριφορά του τελευταίου. Οι σκηνές που απεικονίζουν τις συνεντεύξεις ανάμεσα στους δύο άνδρες, προκειμένου να αντλήσει ο Art το υλικό για το MAUS, δείχνουν ακριβώς αυτό. Λιγότερο συχνά φαίνεται και η απορία (ή παράπονο, αν προτιμάτε) του γιου προς τον πατέρα: “γιατί;” Αυτό ακριβώς το ερώτημα προσπαθεί να εξηγήσει η εξιστόρηση των βασάνων του Vladek κατά το Ολοκαύτωμα, το γεγονός που παρουσιάζεται συχνά να αποτελεί την αιτία. Ο ίδιος ο Art προσπαθεί να δώσει μια εξήγηση και οι κακουχίες του πατέρα του αποτελούν τον καλύτερο λόγο για τον ίδιο και μια τεράστιας σημασίας ιστορία για εμάς τους αναγνώστες. Θεωρώ, επίσης, ότι ο βαθύς προσωπικός τόνος του συγγραφέα (θυμηθείτε: ο Spiegelman δε μας διηγείται την ιστορία του Ολοκαυτώματος, αλλά την ιστορία του πατέρα του που διηγείται την ιστορία του Ολοκαυτώματος) φτάνει στο ζενίθ του, όταν, στις σελίδες του MAUS παρουσιάζεται ο ίδιος να αμφιβάλλει για την αξία και τον σκοπό του έργου του.

Και φυσικά, δεν υπάρχει πιο προσωπικό σημείο στο σύνολο του έργου από το strip PRISONER ON THE HELL PLANET, το οποίο δημιουργήθηκε το 1972 και ο καλλιτέχνης αποφάσισε να συμπεριλάβει στον πρώτο τόμο του MAUS.

Βέβαια, τα παραπάνω αποτελούν στο συντριπτικό τους σύνολο τη δική μου προσωπική ερμηνεία του MAUS. Το καλό με αυτό το comic είναι ότι υπάρχουν πολλές ακόμη, οι οποίες μπορούν να διαφοροποιηθούν σε κάθε ανάγνωση. Πρόκειται για τα παιδικά απωθημένα του Art και την αναζήτηση των αιτιών τους; Για το Ολοκαύτωμα και τις επιδράσεις του όχι μόνο στους επιζώντες, αλλά και στους γύρω τους; Για τη βιογραφία ενός ανθρώπου που απέδειξε ότι η θέληση είναι αρκετή για την επιβίωση;

Διαβάστε το, ξαναδιαβάστε το και βρείτε την ερμηνεία που προτιμάτε.

(Θωμάς Παπαδημητρόπουλος)