TOP 50 WRITERS: 3. Art Spiegelman

Αν αναζητήσει κανείς τους κορυφαίους comic writers (αλλά και εν γένει τους δημιουργούς comics) δε γίνεται παρά να σταθεί στο φαινόμενο Art Spiegelman. Δεν υπάρχει κάποιος στον οποίο οφείλεται περισσότερο το ότι τα comics πλέον στέκονται στα ράφια των βιβλιοπωλείων δίπλα στη “σοβαρή” λογοτεχνία. Και ο τρόπος με τον οποίο το κατάφερε δεν περιορίζεται στο MAUS.

Γεννημένος στη Στοκχόλμη το 1948, έγινε κομμάτι του κινήματος των underground comics και, από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, ήδη αρχισε να δίνει τα πρώτα δείγματα γραφής του. Τα πρώτα του αριστουργήματα βρίσκονται στο BREAKDOWNS που συγκεντρώνει δουλειες από το 1972 ως το 1977. Είναι τόσο έντονο και τολμηρό το εικαστικό στοιχείο σε αυτό, που είναι εύκολο να παραμελήσει κανείς το πόσο πρωτοποριακός writer είναι ο Spiegelman. ‘Αλλοτε αυτοβιογραφικός και άλλοτε αυτοσχεδιάζοντας πάνω σε γνωστά genres, με εσωτερικές αναζητήσεις, σουρεαλιστικές ιστορίες με πρωταγωνιστή τον ίδιο το συγγραφέα, πειραματισμούς στο πώς λειτουργούν τα comics και μονόλογους, ο Spiegelman σπάει κάθε είδους κανόνες και δημιουργεί νέους που θα καθορίσουν αυτό που λέμε art/alternative comics.

Πρέπει να σταθούμε σε δύο μικρές ιστορίες αυτής της συλλογής. Από τη μία, υπάρχει το PRISONER ON THE HELL PLANET, αυτό το αριστούργημα του Spiegelman (που αποφάσισε να κάνει, αφού διάβασε το BINKY BROWN MEETS THE HOLY VIRGIN MARY του Justin Green), με θέμα την τραυματική εμπειρία της αυτοκτονίας της μητέρας του και την επίδραση που είχε στη ζωή του. Και, από την άλλη, υπάρχει το τρισέλιδο MAUS, όπου ο Spiegelman έχει την εμπνευση να διηγηθεί την ιστορία του ολοκαυτώματος αντικαθιστόντας τους Εβραίους με ποντίκια και τους Γερμανούς με γάτες. Οι δύο αυτές ιστορίες αποτελούν την βάση για αυτό που ακολούθησε.

Όταν έχεις στο βιογραφικό σου ένα από τα κορυφαία (ίσως και το κορυφαίο) comics όλων των εποχών, τα λόγια περιττεύουν. Έχει ειπωθεί πως το MAUS είναι για τα art comics ό,τι ο Bob Marley για τη reggae. Δε χρειάζεται κανείς να “διαβάζει comics” (λες και το να “διαβάζει comics” κανείς είναι ιδιαίτερο γνώρισμα… αλλά τέλος πάντων, αυτό είναι μια διαφορετική κουβέντα) για να έχει διαβάσει και εκτιμήσει το MAUS. Είναι τόσο “μεγάλο” που ξεφεύγει από το πλαίσιό του. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια επιτυχία χωρίς προηγούμενο, που δημιούργησε ένα κοινό από μόνη της (ένα κοινό που, μετά το MAUS, δεν είχε για αρκετά χρόνια κάτι άλλο για να του προταθεί… αλλά και αυτό είναι μια διαφορετική ιστορία).

Το MAUS γεννήθηκε μέσα στην ανθολογία του RAW, ίσως της κορυφαίας ανθολογίας comics όλων των εποχών (editor της οποία ήταν ο ίδιος ο Spiegelman).  Το μόνο που μπορούσε να της καταλογιστεί ήταν το έντονο focus που είχε στην εικόνα, αλλά υπήρχε το MAUS για να εξισορροπήσει και να εστιάσει στην ιστορία.

Αν κάποιος περιγράψει το MAUS σαν μια εξιστόρηση του Ολοκαυτώματος, το αδικεί. Αν μιλήσει για τη σχέση ανάμεσα στο δημιουργό και τον πατέρα του, μάλλον χάνει το μεγάλο κομμάτι της ιστορίας. Αν ξεφύγουμε, όμως, από το MAUS αυτό καθαυτό (μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ και εδώ και εδώ) θα συνειδητοποιήσουμε πως ο o Spiegelman είναι ένας τεράστιος συγγραφέας που κατάφερε και δημιούργησε ένα έργο κλασικό και ταυτόχρονα τρομερά πρωτοποριακό, που μιλά για τη σύγχρονη ιστορία του κόσμου, αλλά και παράλληλα για τη δική του προσωπική ζωή, χωρίς να πέφτει σε καμιά από τις ευκολίες που θα ανέμενε κανείς.

Το έργο του Spiegelman δεν περιορίζεται σε αυτά… Συνεχίζει μέχρι σήμερα να μας δίνει ενδιαφέρουσες δουλειές και τα τελευταία χρόνια ασχολείται πολύ με τα comics για παιδιά (JACK AND THE BOX). Αποτελεί μια κορυφαία μορφή στην Ιστορία του Μέσου και έναν από τους ανθρώπους που άλλαξαν τον χάρτη του τι ονομάζουμε και του τι μπορούν να καταφέρουν τα comics, αλλά και που με τις ιστορίες του άγγιξε τη ζωή πολλών ανθρώπων και κατάφερε να δημιουργήσει ένα από τα πλέον κλασικά έντυπα έργα Τέχνης.

(Αριστείδης Κώτσης)