Σούπερκραχ: Το Μεγάλο Κόλπο Με Τη Διεθνή Οικονομία

Ήρθε η ώρα του απολογισμού σε αυτό που ονομάζεται παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση; Kρύβεται πίσω της μια κρίση ιδεολογική, πολιτισμική, μια κρίση αξιών και συστημάτων; Είναι τα αδιέξοδα του νεοφιλελευθερισμού που πληρώνουμε, η απληστία των μεγαλοστελεχών, η απομάκρυνση του σύγχρονου δυτικού κόσμου από τις αρχές του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης;

Ένα χρόνο μετά την έκδοσή του στα αγγλικά κι ενώ έχει ήδη μεταφραστεί σε γαλλικά, γερμανικά, ολλανδικά, τουρκικά και κορεάτικα, το graphic novel του Darryl Cunningham SUPERCRASH: HOW TO HIJACK THE GLOBAL ECONOMY έρχεται και στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Κριτική, σε μετάφραση Αβραάμ Κάουα, με στόχο τόσο να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως τα ως άνω όσο και να εξηγήσει με τρόπο εύληπτο τους μηχανισμούς που διέπουν το παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα.

Το ΣΟΥΠΕΡΚΡΑΧ: ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΚΟΛΠΟ ΜΕ ΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (όπως είναι και ο ελληνικός τίτλος του) χωρίζεται σε τρία κεφάλαια:

Το πρώτο είναι μια βιογραφία της Ayn Rand, της συγγραφέως και φιλοσόφου που υποστήριζε το ελάχιστο κράτος και τον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς ως το μοναδικό κοινωνικό σύστημα που προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα. Η Rand καταδίκαζε τον ηθικό αλτρουισμό, τον κολεκτιβισμό και τον κρατισμό, ως επιζήμιες – για τις ατομικές ελευθερίες – πρακτικές. Ο Cunningham επιχειρεί, μέσω της συνοπτικής περιγραφής των κύριων γεγονότων της ζωής της, αλλά και μιας συνοπτικής περιγραφής των μυθιστορημάτων της και της φιλοσοφίας που τα διαπνέει, να αποδείξει την τεράστια επιρροή που άσκησε η Rand, όχι μόνο στην αμερικανική δεξιά, αλλά και σε έναν σημαντικό πρωταγωνιστή των γεγονότων που οδήγησαν στην κρίση. Αν και, εκ πρώτης όψεως, η εμμονή του να καταγράψει γεγονότα της προσωπικής ζωής της μοιάζει ως πρόθεση για character assassination, αρκετά αργότερα (και μάλιστα με ένα – και μόνο – panel) αποδεικνύεται πως χρησιμοποιεί αυτές τις πληροφορίες με μοναδικό στόχο την τεκμηρίωση των επιχειρημάτων του.

Στο δεύτερο κεφάλαιο (“Το Κραχ”), ο δημιουργός καταγράφει λεπτομερώς την ίδια την οικονομική κρίση. Συναλλαγές σε παράγωγα, κατάρρευση της αγοράς στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ, αγορά ενυπόθηκων δανείων, άτολμες κυβερνητικές ρυθμίσεις… Ο Cunningham προσπαθεί να αποφύγει τον ακαδημαϊσμό, μέσω πληθώρας παραδειγμάτων και αναγωγών στην καθημερινότητα. Προσωπικά, όμως, ως κάποιος που δεν είναι ικανός να συμπληρώσει μόνος τη φορολογική του δήλωση, δε μπορώ να πω ότι, διαβάζοντας αυτό το κεφάλαιο, έχω πλέον ξεκάθαρη εικόνα του τι οδήγησε πού, και κυρίως το πώς. Απέκτησα, βέβαια, μια πολύ γενική εικόνα, ασαφή όμως, ακόμη και στη γενικότητά της. Παράλληλα, στο κεφάλαιο αυτό, ο δημιουργός αφιερώνει και κάποιες σελίδες στην ελληνική κρίση, παίρνοντας σαφή θέση ως προς τα αίτιά της.

Το τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο (“Η Εποχή του Εγωισμού”) είναι μια επισκόπηση της κατάστασης σήμερα, αναλύοντας τα υπέρ και τα κατά της “προοδευτικής” και της “συντηρητικής” σκέψης. Τη χρήση των εισαγωγικών στην προηγούμενη πρόταση δεν την έκανα τυχαία. Αναφερόμενος επιλεκτικά σε έρευνες, ο Cunningham προσπαθεί να είναι ακριβοδίκαιος στην καταγραφή των ισχυρών και των αδύναμων σημείων των δύο ιδεολογιών. Μιλάει όμως για “Δεξιά” και “Αριστερά”, σαν η σημερινή εποχή να μην επιτάσσει την ανάγκη για επανεξέταση των παγιωμένων αντιλήψεων, σε σχέση με τις διακριτές διαφορές των δύο. Αν ο διαχωρισμός αυτός σας καλύπτει, δε μπορεί παρά να συμφωνήσετε μαζί του. Στη συνέχεια, προχωρά σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάλυση της αναγωγής των φτωχών και των μειονοτήτων από την κοινή γνώμη, σε αποδιοπομπαίους τράγους, ως αντίδραση στην κρίση, ερμηνεύοντας έτσι την ολοένα και αυξανόμενη επιρροή των συντηρητικών πολιτικών δυνάμεων, όπως το Tea Party στις ΗΠΑ. Διερωτάται γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να αλλάξουμε κατεύθυνση – ακόμα κι όταν βλέπουμε πως τα μέτρα που εφαρμόζονται δε λειτουργούν αποτελεσματικά – και κλείνει με μια προτροπή για επιστροφή στον αλτρουισμό και την απόρριψη της εγωιστικής φιλοσοφίας.

Δίχως άλλο, το ΣΟΥΠΕΡΚΡΑΧ είναι ένα εγχείρημα τολμηρό, τόσο σε επίπεδο έρευνας και εκτέλεσης όσο και για την πρόθεσή του να καταπιαστεί με τη συγκεκριμένη θεματική μέσω της τέχνης των comics. O Cunningham δεν κρύβει τις πολιτικές του θέσεις και η επιλογή του αυτή είναι διάχυτη σε ολόκληρο το έργο.

Το μινιμαλιστικό του σχέδιο λειτουργεί σε σχέση με το κείμενο και υποστηρίζεται άψογα από τις χρωματικές παλέτες που επιλέγει ο δημιουργός, ανάλογα με τη θεματική του κάθε κεφαλαίου ή της κάθε σκηνής: γκρι, κίτρινα, πορτοκαλί και φωτεινά κόκκινα για τη Rand, σκούρο γκρι και μπλε για το κεφάλαιο του “Κραχ” (οι σκηνές πριν σκάσει η κρίση τονίζουν την αντίθεση με φωτεινά χρώματα) και πολλά πορτοκαλί και κόκκινα για το τελευταίο κεφάλαιο. Όπως και στο σενάριο, έτσι και στο σχέδιο, το δεύτερο κεφάλαιο ήταν το πιο “προβληματικό”. Σε μια προσπάθεια να κατανοήσω οικονομικές πρακτικές, συστήματα και ορολογία, ελάχιστα ασχολήθηκα με το οπτικό μέρος. Κι όταν το έκανα, συνειδητοποιούσα ότι η ύπαρξή του ήταν μάλλον περιττή: δεν προσέθετε τίποτα στην αφήγηση, θα μπορούσε κάλλιστα να λείπει, να διαβάζω ατόφια πρόζα και αυτό να μην επηρεάζει στο ελάχιστο την ανάγνωση.

Άφησα για το τέλος τη μετάφραση του Αβραάμ Κάουα, για πολλούς λόγους. Κατ’αρχάς, ο μεταφραστής αξίζει συγχαρητηρίων τόσο για την αυταπόδεικτη δυσκολία του εγχειρήματος όσο και για το γεγονός ότι φέρνει εις πέρας αυτό το τιτάνιο έργο, με μια μετάφραση συνολικά εύληπτη και με εξαιρετική ροή που καθιστά απρόσκοπτη την ανάγνωση. Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται για την πλέον απαιτητική μετάφραση comic στα ελληνικά (τουλάχιστον από όσες έχουν πέσει στην αντίληψή μου) και δε μπορώ καν να φανταστώ τις ώρες που απαιτήθηκαν για την ολοκλήρωσή της και την έρευνα που αναμφίβολα προηγήθηκε.

Το ΣΟΥΠΕΡΚΡΑΧ πραγματεύεται ένα θέμα που μας αφορά όλους και είναι μια έκδοση που θα άξιζε να βρίσκεται σε πολλές βιβλιοθήκες. Δεν ξέρω, όμως, αν είναι για όλους. Ξεφυλλίστε το, κοντοσταθείτε διαβάζοντας κάποια σημεία του, κι αν σας ψήσει, προχωρήστε στην αγορά του. Κάτι θα κερδίσετε σε γνώση, ακόμη κι αν έχετε επιμέρους αντιρρήσεις.